València... la tristeça de la Bressa catalana

Me despłàs amèter-l, ma questa vòlta la guerra entrà mi e la lengua castigłana l'ho perdida mi.

Un par de dí fa són stad a València, la capital de la omònima Comunità Autònoma spagnœla, dòpo de płussé de 4 aînn qe ghe andavi miga. Quell viaj qui el m'ha lassad en boca płussé amar qe altre, perqè quell qe ho descovert l'è una còsa qe me speitavi pròpi miga: València l'è una bruta còpia de Bressa, parland linguisticament. Quest qui l'è un post polémica? Segurament si. L'è un post polémica perqè en realtà són restad incí mal end el descobrir qe la lengua catalana a Cap i Casal (incí i valenciân i cłama València) l'è praticament inexistenta, qe pœdi pròpi evitar miga de sfogar-m cond quell artícol qui.

Tuît i sa qe a mi la mea cità, Bressa, la me płas tant fess. L'è una cità arqitetonicament stúpenda, la g'ha de queîl palâç meravigłôs e l'è struturada segond mi beníssim. L'è una cità qe per mi la se lassa víver sença taînt problemî... ma... linguisticament l'è una cità mòrta, un pò come tuta la Lombardia, endovè qe la lengua local, el lombard, l'è dré a sparir sempre de płu. Quand dighi qe però Bressa la fa un pò "un cas a sè" l'è miga una batuda: Brixia fidelis, çoè "Bressa fedel", l'è la frase en latin qe se ved de spess sota la famosa leonessa end el blason de la cità. Si, sempre fedel, ma fedel a qi? A noaltrê istêss e ai nòîst âv segurament nò, vist qe som dré a mandar a far-s benedir una lengua milenària per un par d'ideaîl de globalizacion qe i lassa el temp qe i tròva. Anca perqè encœ el lombard bressan l'è fòrsi la varietà lombarda płussé italianizada, donca anca qi qe 'l parla efetivament la lengua, en realtà l'è dré a parlar un mescłolòt cond l'italian qe a vòlte el sona quasi ridícol. Ma nò, ghe'n fo miga una colpa ai bressân. Lôr i parla come i sò genitôr i g'ha ensegnad. De colpe ghe n'è miga, ma l'è evident qe un problema el gh'è, ecome qe 'l gh'è.

L'altre dí, come disivi, són stad a València. Cità "preciosa", come i dis lôr end la sòa lengua. L'era dal lontan febrer del 2014 qe ghe andavi miga e dighi qe tornar-g l'è stad un pò un colp al cœr, perqè m'è tornad a la memòria un bòt de regòîrd qe me s'eri desmentigad. Quell qe me regordavi miga l'è però tant płussé brut de quell qe regordavi. El pòc us qe se fa de la lengua valenciana (çoè la variant de València del catalan) l'è un exempi. E vel dighi per experiença direta: ho podid provar en prima persona qe realment end el centre de la cità la situacion l'è a dir pòc dramàtica. Me pariva de ésser en centre a Bressa e provar a parlar en lombard cond vergun. Ve juri qe en 3 dí ghe stada apena una persona qe l'è stada bona de respónder-m en valencian. Apena una. E la còsa l'è vergognosa miga una vòlta, ma dò, perqè a diferença de Bressa, a València la lengua catalana l'è oficial e reconoscida! E i citadîn i g'haveress el dover legal de parlar-la. Qui ben o mal i bressân i g'ha la scusa qe el lombard l'è miga reconoscid e donca i è miga obligaîd a studiar-l e parlar-l. Ma là si. Anca se a quant g'ho vist, i valenciân i g'ha miga interess gne a parlar valencian, gne a studiar-l. Valentia fidelis, i g'haveress de scríver sota el blason de la cità, perqè i fa cobła cond Bressa en quant a interess per la lengua local. O forsi i è enfinamai metîd pej.

Si, legalment la lengua la gh'è. Vœgł dir, te la tròvet en su le pòrte del metrò (e l'è bell véder qe enveci del catalan stàndard deixeu sortir, çoè "lassiv sortir", te tròvet el valencian deixeu eixir), te la tròvet a l'aeropòrt per le indicaciôn del bagn ensema a l'inglés e al castigłan (lavabos - toilet - aseos)... ma la realtà l'è qe te la tròvet praticament apena lí: ho crompad cond el mé padre la "Valencia Tourist Card" e g'ho domandad el libretin en catalan, ma i ghe l'haviva miga. Apena en inglés e spagnœl; fœra del restorant s'eri dré a cercar el menú en catalan, ma nient... apena en spagnœl, inglés, italian e tudesc. Praticament tuta Europa la podiva saveir el menú de quell restorant lí, ma miga i valenciân. Coriós, nò?; són stad end un hotel a 4 stelle, súper chic, endovè qe són miga stad bon de trovar gnanca una paròla en catalan: gne sui carteîl de segureça, gne en sui fòîgł de "descricion" de l'hotel, gne end el menú del lounge bar, gne en sui tàoîl del buffet. G'ho anca perdid 5 minuîd a capir qe ròba qe l'era la "Ciruela - Plum", quand qe se i g'hess scrivid la traducion en catalan, "Pruna", g'haveress capid súbit qe l'era quella qe en lombard cłamom "Brugna". Eh, purtròp un hotel a 4 stelle el g'haveress de pensar anca ai "tontos" come mi, qe magari i pœd haveir-g el dirit de parlar el catalan, lengua oficial del País Valencian e qe magari i fa fadiga a capir tant el castigłan quant l'inglés.

Ve juri. Ve dighi qe questa vòlta la guerra la l'ha vencida el spagnœl perqè s'eri partid cond l'idea de parlar apena catalan per tut el viaj, come fo sempre quand qe vo en Catalogna, ma questa vòlta i g'ha vencid lôr. Si, perqè a València cità l'è praticament impossíbel víver nomà en catalan. L'è pròpi impossíbel. El saress come víver en cità a Bressa e parlar apena lombard. E la colpa l'è miga dei síngoîl valenciân, ma l'è de la comunità valenciana en general, cond le sòe polítiqe linguístiqe qe evidentement le fonciona gnanc al contrari.

Ve dighi qe en realtà, al de là de la ràbia, tuta questa còsa la me fa tristeça. Véder una lengua come el catalan, parlada praticament da 10 milliôn de persone e qe mi stimi tantíssim, incí "despreciada" end el sò istess territòri, el me fa capir qe a la fin "tut el mond l'è país" e i problemî qe g'hom en Itàlia, end la sòa manera, i ghe i'ha anca lôr. L'è trist, ve dighi la verità. L'è trist qe le polítiqe anti-catalane (cłare e lampaînt come el Sol) le g'habi portad a podeir véder miga la television en catalan, a podeir lèger miga i jornaîl en catalan, a podeir scoltar miga la ràdio en catalan. L'è trist perqè me rendi cunt qe la glotofobia (o megł, la catalanofobia), quella intrínseca qe la se scond bén e la se nòta miga, l'è un pò depertut. E l'è per quell qe ho cominçad a dir qe València l'è la Bressa catalana: l'è la cità en lengua catalana endovè qe la lengua la s'è mantegnida de meno, endovè qe gh'è meno "cosciença"... endovè qe forsi gh'è un pò de vergògna per le pròpie raïx...

Câr valenciân qe siv dré a lèger quell artícol qui, ve preghi: cominciv a protèger la vòsta lengua. Fi'l per i vòîst nònî, per i vòîst genitôr e per i vòîst figłœîl. Permetiv miga qe l'ignorança la rovini tut quell qe una popolacion entrega la g'ha costruïd per sècoîl.

Estimats valencians que esteu llegint aquest artícol, vos implore: comenceu a protegir la vostra llengua. Feu-lo pels vostres iaios, pels vostres pares i pels vostres fills. No permeteu que la ignorància arruïni tot el que una població sencera va construir durant segles.